ویروس کامپیوتری چیست؟

ویروس، یک نوع از بدافزار است که در اغلب مواقع بدون اطلاع كاربر اجرا شده و تلاش می‌کند خودش را در یک کد اجرایی دیگر کپی‌ کند. وقتی موفق به انجام این کار شد، کد جدید، آلوده نامیده می‌شود. کد آلوده وقتی اجرا شود، به نوبه‌ی خود کد دیگری را می‌تواند آلوده کند. این عمل تولید مثل یا کپی‌سازی از خود بر روی یک کد اجرایی موجود، ویژگی کلیدی در تعریف یک ویروس است.

 

 معمولاً کاربران رایانه به ویژه آنهایی که اطلاعات تخصصی کمتری درباره کامپیوتر دارند، ویروس‌ها را برنامه‌هایی هوشمند و خطرناک می‌دانند که خود به خود اجرا و تکثیر شده و اثرات تخریبی زیادی دارند که باعث از دست رفتن اطلاعات و گاه خراب شدن کامپیوتر می‌گردند در حالیکه طبق آمار تنها پنج درصد ویروس‌ها دارای اثرات تخریبی بوده و بقیه صرفاً تکثیر می‌شوند. بنابراین یک ویروس رایانه‌ای را می‌توان برنامه‌ای تعریف نمود که می‌تواند خودش را با استفاده از یک میزبان تکثیر نماید. بنابر این تعریف اگر برنامه‌ای وجود داشته باشد که دارای اثرات تخریبی باشد ولی امکان تکثیر نداشته باشد، نمی‌توان آنرا ویروس نامید. بنابراین ویروس‌های رایانه‌ای از جنس برنامه‌های معمولی هستند که توسط ویروس‌نویسان نوشته شده و سپس به طور ناگهانی توسط یک فایل اجرایی و یا جا گرفتن در ناحیه سیستمی دیسک، فایل‌ها و یا کامپیوترهای دیگر را آلوده می‌کنند. در این حال پس از اجرای فایل آلوده به ویروس و یا دسترسی به یک دیسک آلوده توسط کاربر دوم، ویروس به صورت مخفی نسخه‌ای از خودش را تولید کرده و به برنامه‌های دیگر می‌چسباند و به این ترتیب داستان زندگی ویروس آغاز می‌شود و هر یک از برنامه‌ها و یا دیسک‌های حاوی ویروس، پس از انتقال به کامپیوترهای دیگر باعث تکثیر نسخه‌هایی از ویروس و آلوده شدن دیگر فایل‌ها و دیسک‌ها می‌شوند. لذا پس از اندک زمانی در کامپیوترهای موجود در یک کشور و یا حتی در سراسر دنیا منتشر می‌شوند. از آنجا که ویروس‌ها به طور مخفیانه عمل می‌کنند، تا زمانی که کشف نشده و امکان پاکسازی آنها فراهم نگردیده باشد، برنامه‌های بسیاری را آلوده می‌کنند و از این رو یافتن سازنده و یا منشاء اصلی ویروس مشکل است.

 

 

ویروس های کامپیوتری برنامه هایی هستند که مشابه ویروس های بیولوژیک گسترش یافته و پس از وارد شدن به کامپیوتر اقدامات غیرمنتظره ای را انجام می دهند. با وجودی که همه ویروس ها خطرناک نیستند، ولی بسیاری از آنها با هدف تخریب انواع مشخصی از فایل ها، برنامه های کاربردی و یا سیستم های عامل نوشته شده اند.

ویروس ها هم مشابه همه برنامه های دیگر از منابع سیستم مانند حافظه و فضای دیسک سخت، توان پردازنده مرکزی و سایر منابع بهره می گیرند و می توانند اعمال خطرناکی را انجام دهند به عنوان مثال فایل های روی دیسک را پاک کرده و یا کل دیسک سخت را فرمت کنند. همچنین یک ویروس می تواند مجوز دسترسی به دستگاه را از طریق شبکه و بدون احراز هویت فراهم آورد.

 

برای اولین بار در سال ۱۹۸۴ واژه «ویروس» در این معنا توسط فرد کوهن در متون آکادمیک مورد استفاده قرار گرفت. د ر این مقاله که «آزمایشاتی با ویروس های کامپیوتری» نام داشت نویسنده دسته ای خاص از برنامه ها را ویروس نامیده و این نام گذاری را به لئونارد آدلمن نسبت داده است. البته قبل از این زمان ویروس ها در متن داستان های عملی و تخیلی ظاهر شده بودند.

 

انواع ویروس های رایج را می توان به دسته های زیر تقسیم بندی نمود:

 

اولین Sector بر روی فلاپی و یا دیسک سخت کامپیوتر است.در این قطاع کدهای اجرایی ذخیره شده اند که فعالیت کامپیوتر با استفاده از آنها انجام می شود. با توجه به اینکه در هر بار بالا آمدن کامپیوتر Boot sector مورد ارجاع قرار می گیرد، و با هر بار تغییر پیکربندی کامپیوتر محتوای boot sector هم مجددا نوشته می شود، لذا این قطاع مکانی بسیار آسیب پذیر در برابر حملات ویروس ها می باشد.این نوع ویروس ها از طریق فلاپی هایی که قطاع boot آلوده دارند انتشار می یابند. Boot sector دیسک سخت کامپیوتری که آلوده شود توسط ویروس آلوده شده و هر بار که کامپیوتر روشن می شود، ویروس خود را در حافظه بار کرده و منتظر فرصتی برای آلوده کردن فلاپی ها می ماند تا بتواند خود را منتشر کرده و دستگاه های دیگری را نیز آلوده نماید. این گونه ویروس ها می توانند به گونه ای عمل کنند که تا زمانی که دستگاه آلوده است امکان boot کردن کامپیوتر از روی دیسک سخت از بین برود.این ویروس ها بعد از نوشتن بر روی متن اصلی boot سعی می کنند کد اصلی را به قطاعی دیگر بر روی دیسک منتقل کرده و آن قطاع را به عنوان یک قطاع خراب (Bad Sector) علامت گذاری می کند.

 

این نوع ویروس ها مستقیما برنامه ها را آلوده نمی کنند. هدف این دسته از ویروس ها فایل های تولید شده توسط برنامه هایی است که از زبان های برنامه نویسی ماکرویی مانند مستندات Exel یا Word استفاده می کنند. ویروس های ماکرو از طریق دیسک ها، شبکه و یا فایل های پیوست شده با نامه های الکترونیکی قابل گسترش می باشد.ویروس تنها در هنگامی امکان فعال شدن را دارد که فایل آلوده باز شود، در این صورت ویروس شروع به گسترش خود در کامپیوتر نموده و سایر فایل های موجود را نیز آلوده می نماید. انتقال این فایل ها به کامپیوتر های دیگر و یا اشتراک فایل بین دستگاه های مختلف باعث گسترش آلودگی به این ویروس ها می شود

 

فایل های اجرایی (فایل های با پسوند .exe و .com) را آلوده نموده و همزمان با اجرای این برنامه ها خود را در حافظه دستگاه بار نموده و شروع به گسترش خود و آلوده کردن سایر فایل های اجرایی سیستم می نمایند. بعضی از نمونه های این ویروس ها متن مورد نظر خود را به جای متن فایل اجرایی قرار می دهند.

 

این ویروس ها در هر فایل آلوده به شکلی ظاهر می شوند. با توجه به اینکه از الگوریتم های کدگذاری استفاده کرده و ردپای خود را پاک می کنند، آشکارسازی و تشخیص این گونه ویروس ها دشوار است.

ویروس های مخفی:این ویروس ها سعی می کنند خود را از سیستم عامل و نرم افزارهای ضدویروس مخفی نگه دارند. برای این کار ویروس در حافظه مقیم شده و حائل دسترسی به سیستم عامل می شود. در این صورت ویروس کلیه درخواست هایی که نرم افزار ضدویروس به سیستم عامل می دهد را دریافت می کند. به این ترتیب نرم افزارهای ضدویروس هم فریب خورده و این تصور به وجود می آید که هیچ ویروسی در کامپیوتر وجود ندارد. این ویروس ها کاربر را هم فریب داده و استفاده از حافظه را به صورت مخفیانه انجام می دهند.

 

رایج ترین انواع این ویروس ها ترکیبی از ویروس های boot sector و file infecting می باشد. ترکیب انواع دیگر ویروس ها هم امکان پذیر است.

 

 

برخی از محققین اسب های تروا(Trojan)، کرم ها و بمب های منطقی را در دسته ویروس ها قرار نمی دهند ولی واقعیت این است که این برنامه ها هم بسیار خطرناک بوده و می توانند خساراتی جدی به سیستم های کامپیوتری وارد نمایند.اسب های تروا تظاهر می کنند که کاری خاص را انجام می دهند ولی در عمل برای هدف دیگری ساخته شده اند، به عنوان مثال برنامه ای که وانمود می کند که یک بازی است ولی در واقع اجازه دسترسی از راه دور یک کاربر به کامپیوتر را فراهم می آورد.کرم ها برنامه هایی هستند که مشابه ویروس ها توان تکثیر کردن خود را دارند، ولی برعکس آنها برای گسترش خود نیاز به برنامه هایی دیگر ندارند تا آنها را آلوده کرده و تحت عنوان فایل های آلوده اقدام به انتقال و آلوده کردن دستگاه های دیگر نمایند. کرم ها معمولا از نقاط آسیب پذیر برنامه های e mail برای توزیع سریع و وسیع خود استفاده می نمایند.بمب های منطقی برنامه هایی هستند که در زمان هایی از قبل تعیین شده؛ مثلا یک روز خاص؛ اعمالی غیر منتظره انجام می دهند. این برنامه ها فایل های دیگر را آلوده نکرده و خود را گسترش نمی دهند.علی رغم تنوع انواع برنامه های مخرب، برنامه های قوی ضد ویروس می توانند نسخه های مختلف آنها را شناسایی و از بین ببرند. در ادامه این متن برای سادگی به همه انواع این برنامه ها عنوان عمومی ویروس اطلاق می شود.

 

حجم عظیم ویروس ها، کرم ها، ایرادات نرم افزارها و تهدیدهای ناشی از آنها، نرم افزارهای ضدویروس را تبدیل به یکی از ابزارهای لازم برای همه کامپیوترها نموده است. در صورت آلوده شدن یک کامپیوتر به ویروس بسته به نوع آن ممکن است مصائب مختلفی برای سیستم کامپیوتری بوجود آید که در پاره ای موارد جبران آن ها هزینه های زیادی را تحمیل می کند. آسیب های بعضی از ویروس ها به گونه ای است که آثار سوء آن ها را به هیچ وجه نمی توان از بین برد.

 

مستقل از نوع ویروسی که باید با آن مقابله شود نیاز به برنامه های ضد ویروس همواره وجود دارد و در شرایطی که محصولات ضد ویروس متنوعی تولید شده اند، انتخاب نرم افزار مناسب دغدغه کاربران می باشد.این مقاله ضمن معرفی انواع ویروس ها، نحوه عمل کرد برنامه های ضدویروس و انواع ویروس هایی که ضدویروس ها شناسایی و پاکسازی می کنند را معرفی می کند. همچنین اطلاعاتی که برای انتخاب ابزار مناسب لازم است بیان شده و تعدادی از برنامه های ضد ویروس با هم مقایسه خواهند شد.

 

 یک ویروس برنامه ای است که نسخه کپی از خود تهیه می کند؛ یعنی از فایلی به فایل دیگر در سیستم شما و از رایانه ای به رایانه دیگر شیوع می یابد. به علاوه، ممکن است طوری برنامه نویسی شده باشد که اطلاعات را پاک کند یا به آنها آسیب برساند. 

کرمها عموماً زیرمجموعه ای از ویروسها محسوب می شوند اما برخی تفاوتهای کلیدی وجود دارد. یک کرم اینترنتی یک برنامه کامپیوتری است که از خود نسخه کپی تهیه می کند ؛اما فایلهای دیگر را آلوده نمی کند. درعوض، یک بار خود را روی یک رایانه نصب می کند و سپس در جستجوی راهی برای شیوع به رایانه های دیگر می ماند. 

در مورد یک ویروس، هرچه زمان بیشتری ناشناخته باقی بماند، فایلهای آلوده بیشتری روی رایانه وجود خواهد داشت. با این حال کرمها، نمونه ساده ای از کد خود را، ایجاد می کنند. به علاوه، برخلاف یک ویروس، یک کد به صورت کرم اینترنتی(worm) مستقل و خودمحور می باشد. به عبارت دیگر، یک کرم فایلی جداگانه است درحالی که یک ویروس مجموعه ای از کدهاست که خود را به فایلهای موجود اضافه می نماید.

 

 

یک کارشناس فناوری اطلاعات در گفت‌وگو با خبرگزاری های داخلی  با اشاره به همه‌گیر بودن معضل ویروسی شدن سیستم در میان کاربران، اظهار داشت: «ابتدا برای بیان علائمی که در صورت ویروسی شدن رایانه مشاهده می‌شود باید به بیان نحوه عملکرد ویروس‌ها اشاره کرد.»

 

"محمد سلیمی" افزود: «ویروس، نرم‌افزار کوچک و کم‌حجمی است که از یک کامپیوتر به کامپیوتر دیگر شیوع پیدا کرده و در عملکرد سیستم اختلال ایجاد می‌کند. یک ویروس کامپیوتری ممکن است باعث آسیب دیدن فایل‌ها و پاک شدن بخشی از اطلاعات موجود در سیستم، استفاده از یک نرم‌افزار، ارسال ایمیل جهت انتشار خود به یک کامپیوتر دیگر و یا حتی پاک شدن همه اطلاعات ذخیره شده بر روی هارددیسک شود.»

 

 

وی تصریح کرد: «اغلب ویروس‌ها با ضمیمه کردن خود به یک ایمیل و یا با ارسال یک پیام فوری خود را منتشر می‌کنند؛ بنابراین کاربر نباید هیچ‌گاه فایل‌های ضمیمه شده به یک ایمیل را باز کند، مگر آنکه فرستنده ایمیل را بشناسد و یا اینکه منتظر یک ایمیل همراه فایل ضمیمه باشد، چرا که ویروس می‌تواند با تغییر شکل و ماهیت، خود را در قالب یک تصویر جالب، کارت تبریک و یا فایل‌های صوتی و تصویری به ایمیل ضمیمه کند و همچنین ویروس ممکن است هنگام دانلود کردن فایل‌هایی از اینترنت خود را منتشر کند، چرا که ویروس‌های کامپیوتری قادرند خودشان را در داخل یک نرم‌افزار مخفی کرده و یا در متن یک فایل و یا برنامه کاربردی که کاربر آن‌را دانلود می‌کند قرار گیرند و بدین طریق باعث انتشار خود شوند.»

 

سلیمی با بیان این توضیحات در ادامه به علایم آلوده بودن یک کامپیوتر به ویروس اشاره کرد و یادآور شد: «اگر کاربر مشکوک به آلوده بودن سیستم به یک ویروس است و یا از وجود یک ویروس در کامپیوتر اطمینان دارد، ‌باید از نرم‌افزارهای ضدویروس موجود در بازار استفاده کند و علایمی که در ادامه به آن‌ها اشاره می‌شود، می‌توانند تا حدودی کاربر را در تشخیص اینکه آیا سیستم به یک ویروس آلوده است یا نه، کمک کند.»

 

وی در ادامه کندتر شدن سرعت کامپیوتر، عملکرد غیرعادی رایانه، Restart شدن پی در پی آن، هنگ کردن سیستم، خاموش شدن رایانه به طور ناگهانی، غیرقابل دسترس بودن دیسک‌ها و درایوهای کاربر و پرینت نامناسب و با کیفیت پایین از فایل‌ها را از برخی علائم ویروسی شدن سیستم دانست.

 

این کارشناس فناوری اطلاعات، مشاهده برخی پیام‌های خطای نامشخص را از دیگر علائم ویروسی شدن رایانه دانست و اظهار کرد: «زمانی که کامپیوتر فرد مورد حمله ویروس‌ها قرار می‌گیرد، منوها و پنجره‌های محاوره‌ای به‌صورت ناخوانا مشاهده می‌شود و به‌دنبال پسوند فایل‌هایی که کاربر معمولا آن‌ها را اجرا می‌کند، پسوند دیگری اضافه شده است و همچنین آنتی‌ویروسی که بر روی سیستم نصب است، بدون هیچ دلیل مشخصی غیرفعال شده و دوباره نمی‌توان آن‌ را فعال کرد.»

 

وی در ادامه تأکید کرد: «این‌ها نشانه‌های متداولی هستند که برای تشخیص ویروس‌های کامپیوتری کمک می‌کنند، البته این علایم می‌توانند علت‌های گوناگون و متفاوت سخت‌افزاری و یا نرم‌افزاری داشته باشند که هیچ ربطی به ویروس‌های کامپیوتری نداشته باشند.»